Το Καρπερό (ονομασία μέχρι το 1927: Δημηνίτσα) είναι η έδρα του  παλαιού Δήμου Χασίων του νομού Γρεβενών. Βρίσκεται μέσα σε κάμπο σε υψόμετρο 477μ και έχει πραγματικό πληθυσμό 1.457 κατοίκους (απογραφή 2001). Αρχικά το Καρπερό υπαγόταν στο νομό Κοζάνης. Από το 1963 που συστάθηκε ο νομός Γρεβενών, το Καρπερό διοικητικά υπάγεται σ’ αυτόν. Τώρα ανήκει στο Δ.Δ Χασίων του Δήμου Δεσκάτης.

Γεωγραφική θέση

Το Καρπερό βρίσκεται στο μέσο ενός ξέφωτου καρποφόρου κάμπου, έχοντας βόρεια την τοξοειδή κοίτη του Αλιάκμονα, νότια το μεγάλο ρέμα της Σιούτσας που με τα παρακλάδια του χύνεται στον Αλιάκμονα, αφού διαγράφει πρώτα ένα μεγάλο χαλικόστρωτο τόξο ανάμεσα σε αραιά δέντρα βελανιδιάς και λίγα πλατάνια. Σε κοντινή απόσταση από τον κάμπο του Καρπερού ανατολικά βρίσκεται η κορυφή Βουνάσα που με τα 1.615 μέτρα της είναι η ψηλότερη του συγκροτήματος των Καμβουνίων ορέων.

Το Καρπερό απέχει 35 χιλιόμετρα από τα Γρεβενά, 23 από τη Δεσκάτη και 40 από την Καλαμπάκα. Η απόσταση από τα γύρω χωριά είναι:

Καρπερό - Τρικοκκιά 12χλμ,
Καρπερό - Τριφύλλι 9 χλμ,
Καρπερό - Κατάκαλη 7 χλμ και
Καρπερό - Δήμητρα 3 χλμ

Ο ποταμός Αλιάκμονας περνά 1 χλμ βόρεια του Καρπερού, ενώ 2 χλμ πιο πάνω υπάρχει τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε εξαιτίας του φράγματος που φτιάχτηκε εκεί για αρδευτικούς λόγους. Βόρεια του Καρπερού προς το Φελλί εκτείνεται δάσος βελανιδιάς, ενώ δίπλα στη Δήμητρα υπάρχει πάρκο αναψυχής (30 στρ.) διαμορφωμένο από τον Πολιτιστικό Σύλλογο του οικισμού σε συνεργασία με το Δασαρχείο Γρεβενών. Αξιόλογο θρησκευτικό μνημείο αποτελεί η εκκλησία του Αγ. Αθανασίου, Παμμεγιστών Ταξιαρχών, Αγ. Τριάδας. Κάθε χρόνο στις 16-19/8 επίσης στο Καρπερό διεξάγεται εμποροπανήγυρη, όπου στήνονται παράγκες από μικροπωλητές και καταστηματάρχες.

Ιστορία

Ονομασία

Παλαιότερα το χωριό Καρπερό ονομαζόταν Δημηνίτσα. Σύμφωνα με μία εκδοχή, Δημηνίτσα σημαίνει “δεμένο χωριό”. Τα πρώτα χρόνια τα σπίτια ήταν χτισμένα μακριά το ένα από το άλλο, οι χωριανοί όμως αποφάσισαν για λόγους ασφαλείας να χτίσουν τα σπίτια τους το ένα κοντά στο άλλο. Αυτό αποτέλεσε την αρχική μορφή του σημερινού χωριού.

Το χωριό μετονομάστηκε από Δημηνίτσα σε Καρπερό το 1927. Αυτό συνέβη διότι η κυβερνητική πολιτική είχε σκοπό να τονωθεί η εθνική συνείδηση των Ελλήνων.

Προϊστορία

Η ιστορία της ευρύτερης περιοχής του Καρπερού ξεκινάει αρκετές χιλιάδες χρονια π.χ. Στον Aη-Λιά εντοπίστηκαν ερείπια οικίων, κεραμίδες και προϊστορικά λίθινα εργαλεία. Στα σύνορα Καρπερού-Δήμητρας βρέθηκαν όστρακα γραπτών αγγείων, θραύσματα από προϊστορικούς λίθινους πέλεκεις ενώ μέσα στο σημερινό χωριό βρέθηκαν τάφοι με αρκετά κτερίσματα, χάλκινες πόρπες, περικάρπια, κυαθους, νομίσματα κ.α. Τα ευρήματα αυτά χρονολογούνται περί το 4000π.χ. Απομεινάρια αρχαίων τειχών δεν έχουν βρεθεί καθώς το πυκνό δάσος της περιοχής παρείχε φυσική προστασία.

Τουρκοκρατία

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σύμφωνα με πληροφορίες της περιοχής, το Καρπερό διετέλεσε κεφαλοχώρι. Παρόλο που στην περιοχή δεν ήταν εγκατεστημένες τουρκικές οικογένειες και παρόλο που δεν είχε παρατηρηθεί το φαινόμενο του εξισλαμισμού, άρχοντας ήταν ο “μπέης” ο οποίος επέβαλε και εισέπραττε έναν φόρο, το χαράτσι.Οι κάτοικοι όμως αντιδρούσαν και συχνά επαναστατούσαν ενάντια στο τουρκικό ζυγό. Μία από τις γνωστότερες οικογένειες που έδρασε στην περιοχή ήταν η οικογένεια Ζιάκα από το ομώνυμο χωριό των Γρεβενών, η οποία πρωτοστάτησε και στήριξε την ελληνική επανάσταση. Το 1853 μετά το Ρωσοτουρκικό πόλεμο πραγματοποιήθηκε επανάσταση από τις υπόδουλες περιοχές της Ηπείρου και της Δ. Μακεδονίας, επειδή πίστεψαν ότι είχε φτάσει η στιγμή της απελευθέρωσης και της λύτρωσης. Την εποχή εκείνη επανήλθε από τη Λαμία στα Γρεβενά ο Θεόδωρος Ζιάκας με εξοπλισμένο ασκέρι (αντάρτικη ένοπλη μονάδα) ξεσηκώνοντας τον πληθυσμό ενάντια στους Τούρκους. Έτσι στις 10 Μαΐου του 1854 οι Βλάχοι που ήταν ανάμεσα στα χωριά Δημηνίτσα, Αράπι, Σίντσα, Κατάκαλη, κοντά στο μοναστήρι της Μπουνάσσας, 2000 τον αριθμό, άνδρες και γυναικόπαιδα σήκωσαν τη σημαία της Επανάστασης και δέχθηκαν άγρια επίθεση Τούρκων, Κούρκηδων, Τουρκομάνων και Αλβανών 300 εκ των οποίων ήταν ιππείς. Ακολούθησε άγρια σφαγή των Βλάχων. ‘Οταν ο Ζιάκας πληροφορήθηκε τη σφαγή και την αρπαγή όλου του Βλάχικου καταυλισμού από τους Τούρκους, καθώς και την αρπαγή πολλών γυναικόπαιδων και γιδοπροβάτων, πήρε τους αντάρτες του και πρόφθασε τους Τούρκους στη Δημηνίτσα, στη θέση «Φιλουριά», περιοχή ανάμεσα στο Καρπερό και τη Δήμητρα, όπου έγινε και η ομώνυμη μάχη με τον Θεόδωρο Ζιάκα να αποδεκατίζει τους Τουρκαλβανούς (Γιουρούκους Τούρκους. Στη μάχη που οι Τούρκοι αιφνιδιάστηκαν και τράπηκαν σε φυγή. Από τους 350 Τούρκους μόνο 100 σώθηκαν, ενώ ο Ζιάκας έχασε μόνο 5 άντρες και 15 άλλοι τραυματίστηκαν οι οποίοι “νοσηλεύτηκαν” στο μοναστήρι Ζη μνιάτσι. Με το πέρας της μάχης ο Θεόδωρος Ζιάκας με την αντάρτικη ομάα του κατέφυγε στο Σπήλαιο όπου έγινε και η ιστορική μάχη του Σπηλαίου.

Α' Παγκόσμιος Πόλεμος

Σημαντική ήταν και η βοήθεια των κατοίκων και ειδικά των ανταρτών στον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908). Το Καρπερό ήταν από τα πρώτα χωριά που συνάντησε ο Παύλος Μελάς κατά την άνοδό του στη Μακεδονία και όπου βρήκε μεγάλη υποστήριξη. Χαρακτηριστικές ήταν οι λέξεις που χρησιμοποίησε σε μία επιστολή του στη γυναίκα του για να της περιγράψει το μέγεθος της βοήθειας που δέχθηκε από τους κατοίκους που συνάντησε στο πέρασμά του. Ειδικότερα αναφέρθηκε στον Αθανάσιο Τζελίνη, “ο ολίγον καμπούρης” από τη Δημηνίτσα, ο οποίος ήταν οδηγός στο τάγμα του. Στις 11 Οκτωβρίου του 1912, το Καρπερό απελευθερώθηκε και οι κάτοικοι άρχισαν να ανασυγκροτούν τις οικογένειές τους και τα σπίτια τους. Πολλοί ήταν αυτοί που έλαβαν μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους και κυρίως στη Μικρασιατική εκστρατεία.

Μεσοπολεμική περίοδος

Μετά την τραγωδία της Μικράς Ασίας, με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης το 1924, πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή των πληθυσμών και το χωριό κατοικήθηκε από 100 περίπου προσφυγικές οικογένειες που ήρθαν από τον [Πόντος|Πόντο]] και συγκεκριμένα από το χωριό Çatma της Τουρκίας (300 χιλιόμετρα ανατολικά της Άγκυρας). Οι περισσότεροι ασχολήθηκαν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Στα γύρω βουνά άκμαζαν και δρούσαν γνωστές ληστοσυμμορίες, όπως του Γιαγκούλα, του Νταβέλη, του Περικλή, του Μπομπάνη, του Ζιώγα, του Γκαντάρα και πολλών άλλων. Στα χρόνια ανάμεσα στο 1928 έως το 1930, το κράτος έκανε πολλές προσπάθειες ανασυγκρότησης και οργάνωσής του για την εξαφάνιση αυτών των συμμοριών.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 το Καρπερό απέκτησε σιδηροδρομικό σταθμό, επί της γραμμής Καλαμπάκας - Κοζάνης - Βέροιας, που όμως δε λειτούργησε ποτέ, λόγω της μη ολοκλήρωσης των έργων της σιδηροδρομικής γραμμής. Μέχρι και σήμερα σώζονται δύο κτήρια του σταθμού (το κτήριο επιβατών και το οίκημα του προσωπικού), ενώ εντός των ορίων του δήμου Χασίων σώζονται και άλλοι δύο σιδηροδρομικοί σταθμοί: ο σταθμός Καρβούνη και ο σταθμός Μικρού.

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

Την περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου και της κατοχής στο Καρπερό δοκιμάστηκε σκληρά. Οι κάτοικοί του, όσοι από αυτούς ήταν στρατεύσιμοι, έδωσαν παρόν, πολεμώντας στο ελληνοαλβανικό μέτωπο. Με την πτώση του μετώπου αρχίζουν και τα δεινά για το χωριό: εμπρησμός του οικισμού, βασανιστήρια, μαστιγώσεις των κατοίκων και φυλακίσεις τους. Η Πρώτη επιδρομή ιταλικών στρατευμάτων σημειώθηκε στις 3 Αυγούστου του 1941. Ένας ιταλικός λόχος φασιστών καραμπινιέρων ανάγκασε όλους τους άντρες του χωριού άνω των 18, μαζί με τον παπά και τον πρόεδρο της κοινότητας να συγκεντρωθούν στο προαύλιο της εκκλησίας. Τους ζητήθηκε να παραδώσουν τα όπλα που φύλαγαν στα σπίτια τους. Οι Ιταλοί αντιμετωπίζοντας όμως την άρνηση των κατοίκων, τους βασάνισαν, σκότωσαν μερικούς και τους υπόλοιπους τους έκλεισαν φυλακή. Η δεύτερη επιδρομή λαμβάνει χώρα στις 23 Φεβρουαρίου του 1943, όπου έφιππα ιταλικά στρατεύματα εισήλθαν στο Καρπερό προκαλώντας εμπρησμό και λεηλασία. Κάηκαν όλα τα σπίτια, περί τα 150 με 160. Για 4 ημέρες πυκνός καπνός υψωνόταν δηλώνοντας την ανυπολόγιστη καταστροφή. Έκτοτε, οι κάτοικοι του χωριού κατέφυγαν για ασφάλεια στα πυκνά δάση της περιοχής όποτε υπήρχε φόβος για γερμανοϊταλικές επιδρομές. Η τελευταία επιδρομή εκδηλώθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 1944, αυτή τη φορά από τα κατοχικά γερμανικά στρατεύματα τα οποία ερχόμενα από Κοζάνη και καταλαμβάνοντας τη Δήμητρα, προχωρούν και καταλαμβάνουν το Καρπερό. Στο χωριό όμως υπήρξε ομάδα οργανωμένη στο Εφεδρικό Ελλάς η οποία παρατάχθηκε στο δυτικό μέρος του χωριού, και έβαλε κατά των Γερμανών. Η μάχη κράτησε μία ώρα. Λόγω της γερμανικής στρατιωτικής υπεροχής, το αντάρτικο σώμα υποχώρησε ενώ οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό για δεύτερη φορά. Στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου που ακολουθούν αρκετοί κάτοικοι αναζητώντας ασφάλεια εγκαταλείπουν το χωριό και καταφεύγουν σε γειτονικές πόλεις όπως Γρεβενά, Αγιόφυλλο, Δεσκάτη, Καλαμπάκα, Τρίκαλα και Βόλο. Δεν είναι λίγοι και αυτοί που ξεριζώνονται και αναζητούν καταφύγιο στις ανατολικές σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης. Στα χρόνια που ακολουθούν οι κάτοικοι αγωνίζονται να επουλώσουν τις πληγές του πολέμου, να βγουν από την ανέχεια βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής τους.

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Έθιμα και εκδηλώσεις του χωριού

Θεοφάνεια στο Καρπερό Γρεβενών με το «Κύριελέησον»

Αναλλοίωτο συνεχίζει να παραμένει το έθιμο του «Κυριελέησον» στο Καρπερό Γρεβενών, που αναβιώνει ανήμερα των Θεοφανίων, καθώς οι κάτοικοι της περιοχής φρόντισαν όλα αυτά τα χρόνια να το διατηρούν ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους και να το μεταφέρουν από γενεά σε γενεά.

Η συμμετοχή στο «Κυριελέησον» θεωρείται τιμητική για τον καθένα και γι’ αυτό σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του Καρπερού μετέχουν με το δικό τους τρόπο σ’ αυτό. Οι άνδρες επιφορτίζονται με την περιφορά των εικόνων ή του σταυρού, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά παρακολουθούν με ευλάβεια όλο το δρώμενο. Η προετοιμασία του «Κυριελέησον» ξεκινά πριν ακόμη ξημερώσει. Άνδρες του χωριού, κυρίως νεαροί πάνε στην εκκλησία της Αγίας Τριάδος, όπου ο καθένας, αφού δώσει ένα συμβολικό ποσό για την ενίσχυσή της, παίρνει από μία εικόνα ή το σταυρό. Θεωρείται μάλιστα τιμητικό για έναν νιόπαντρο να πάρει αυτός τον σταυρό ή την εικόνα της βάπτισης και γι’ αυτό υπάρχει ένας μικρός συναγωνισμός για το ποιος θα τα πάρει. Στη συνέχεια οι νέοι του χωριού και όχι μόνο, χωρίζονται σε δύο ομάδες, η μία με το σταυρό και η άλλη με τις εικόνες και ξεχύνονται στους αγρούς και τα χωράφια για να «τ’ αγιάσουν».

Το έθιμο αυτό ξεκίνησε από της εποχή που υπήρχαν ακόμη νομάδες στη γύρω περιοχή. Οι κάτοικοι του Καρπερού, που ήταν το μεγαλύτερο τότε κεφαλοχώρι, ήταν αυτοί που επιφορτίζονταν την ημέρα των Θεοφανίων για να προσκυνήσουν τις Άγιες εικόνες και το σταυρό και φυσικά να αγιαστούν οι ίδιοι και το βιό τους. Πολλοί μάλιστα από τους τότε νομάδες είχαν φτιάξει και από ένα εξωκλήσι σε κάθε περιοχή, μερικά από τα οποία σώζονται μέχρι και σήμερα. Τρία απ’ αυτά τα εξωκλήσια τα επισκέπτονται και σήμερα, όπως και τότε οι κάτοικοι του Καρπερού για να αναβιώσουν το «Κυριελέησον».

Η ομάδα με το σταυρό επισκέπτεται το εξωκλήσι της «Αγιαπάντησης», ενώ η ομάδα με τις εικόνες επισκέπτεται το «Παλαικλήσι», το οποίο βρίσκεται στο ποτάμι.
Συνήθως στη δεύτερη ομάδα μετείχαν και πολλοί ανύπαντροι νέοι, γι’ αυτό και εδώ, αφού αγιάζονταν και τα νερά οι παντρεμένοι του έπιαναν και τους απειλούσαν να τους ρίξουν στο ποτάμι εάν δεν έδιναν υπόσχεση ότι μέσα στο χρόνο θα παντρευτούν. Οι δύο ομάδες έδιναν το ραντεβού τους και συνεχίζουν να το δίνουν μέχρι και σήμερα στο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, που βρίσκεται πιο κοντά στο χωριό. Εδώ συνήθως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία τους περιμένουν με κονιάκ και τσίπουρο, αλλά και φωτιά για να ζεσταθούν και να ξεκουραστούν. Αμέσως μετά και αφού ήδη έχει ξημερώσει όλοι μαζί παίρνουν το δρόμο της επιστροφής για το χωριό. Μπαίνοντας στα πρώτα σπίτια αρχίζουν να τρέχουν, πάντα με τις εικόνες και το σταυρό στα χέρια, σε κάθε στενό, φωνάζοντας το «Κύριε ελέησον».

Με τον τρόπο αυτό ξυπνά και ο τελευταίος του χωριού για να πάει στην εκκλησία της Αγίας Τριάδος για τη Θεία Λειτουργία. Με τις εικόνες στα χέρια και το σταυρό οι νέοι του χωριού περιμένουν μέχρι να τελειώσει ο εκκλησιασμός και να προσκυνήσουν όλοι οι κάτοικοι, ενώ αμέσως μετά ξεκινά το γλέντι με δημοτική μουσική και τραγούδι το οποίο κρατά μέχρι και τις απογευματινές ώρες.
ΜΑΚΗΣ ΝΑΣΙΑΔΗΣ www.fora.gr

Συντεταγμένες: 39°56′48″N 21°36′47″E (Χάρτης)